Echtpaar Grutter-Kooij
Het gezin van mijn overgrootvader Douwe Grutter (1881-1937) en mijnovergrootmoeder Janna Grutter-Kooi (1888-1970)
Douwe Grutter werd geboren als zoon van Harm Grutter en Maria Kuipers. Zijn geboorteakte noteert dat hij op 4-11-1881 ter wereld kwam in Dedemsvaart (Ambt Hardenberg); vader Harm is dan 25 jaar en arbeider van beroep, moeder is Maria Kuipers. [^1] Deze akte is het primaire bewijs voor zijn geboortedatum en -plaats en vormt het ijkpunt voor de verdere levensloop.
Harm en Maria trouwden eerder in Ambt Hardenberg op 4-10-1877; in die huwelijksakte worden als (groot)ouders genoemd: Albert Grutter/Gritten en Aaltje Smit aan vaderszijde en Douwe Kuipers en Janna (Johanna) Schreuder aan moederszijde. [^2] Dit bevestigt zowel de familierelaties als de herkomst in het veen- en textielrandgebied van Avereest/Ambt Hardenberg, waar seizoenarbeid en fabriekswerk elkaar raakten.
Het gezin Grutter/Kuipers kreeg meerdere kinderen; onder hen Albert (1879), Douwe (1881), Berend (1884/1885), Johannes en Aaltje. De naam verschijnt in bronnen als Grutter én Gritter (en incidenteel Gritten in akten), een gebruikelijke variatie in Overijssel rond 1900. [^3]
2) Jeugd & opvoeding
Douwe groeide op in de late 19e-eeuwse gemeente Ambt Hardenberg, waar veenontginning en vroege industrie werk boden. Formele schoolvermeldingen ontbreken, maar in vergelijkbare arbeidersmilieus van Dedemsvaart was lagere school de norm, waarna jongeren snel bijdroegen aan het gezinsinkomen. De religieuze signatuur in de herkomststreek was overwegend hervormd/gereformeerd; dat sluit aan bij latere vermeldingen bij zijn echtgenote (zie §5). Douwe’s jeugdervaring zal, afgaand op het regionale patroon, een mix zijn geweest van agrarisch seizoenwerk en fabrieksdiscipline, met uitzicht op migratie richting de textielregio Twente.
3) Beroep & maatschappelijke positie
Uit primaire akten blijkt Douwe’s positie als fabrieksarbeider en later textielarbeider. Bij zijn huwelijk in 1911 wordt hij aangeduid als fabriekarbeider; in de overlijdensakte van 1937 als textielarbeider. [^4][^5] Dat past precies in het arbeidsprofiel van Twente in de vroege 20e eeuw: een snel gegroeide textielindustrie met grote werkgevers rond Enschede, met woonforensen uit Losser/Overdinkel en grensplaatsen. Demografisch explodeerde de gemeente Losser: van ca. 5.200 inwoners in 1892 naar ~12.500 in 1915, mede door instroom van (voornamelijk protestantse) arbeiders uit het noorden. [^6]
4) Woonplaatsen & migraties
De burgerlijke stand laat de volgende ankerpunten zien:
• Dedemsvaart (Ambt Hardenberg) – geboorte (4-11-1881). [^1]
• Losser – huwelijk (29-08-1911). [^4] Douwe is dan fabrieksarbeider; de keuze voor Losser wijst op werk in of nabij Enschede of over de grens (Gronau).
• Overdinkel (Losser) – geboorte van zoon Harm (19-02-1916); vader Douwe wederom als fabriekarbeider genoteerd. [^7] Overdinkel was in deze jaren een forensen-kern tussen Enschede en de Duitse fabrieken.
• Enschede – overlijden (18-03-1937). [^5] Dat hij in Enschede overlijdt en als textielarbeider staat vermeld, bevestigt de latere vestiging/werkkring in de stad.
Deze verplaatsingen passen in de bredere trend: arbeiders trokken naar Losser/Overdinkel en Enschede door aanzuiging van werk en woningen; veel gezinnen leefden (tijdelijk) ‘op keten’ of in eenvoudige arbeidershuizen, waarna betere huisvesting volgde. [^6]
5) Huwelijk(en) & kinderen
Op 29-08-1911 trouwt Douwe Grutter (29) in Losser met Janna Kooi (22), dochter van Evert Kooi (arbeider) en Geertje Nieuwenhuis. Beiden worden in de akte als fabriek(s)arbeider(ster) aangeduid. [^4]
Kinderen (met bronnenstatus):
• Maria (Marie) Grutter, 26-09-1912 Losser – secundaire vermelding, primaire akte nog te lichten. [^8]
• Geertje Grutter, 1914 Losser, later gehuwd met Abraham (Bram) Kuijper in Enschede, 19-08-1937 (secundair bevestigd; primair nog te zoeken in HCO/Enschede). [^9][^10]
• Harm Grutter, 19-02-1916 Overdinkel (Losser) – primaire geboorteakte; vader fabrieksarbeider. [^7]
• Evert Grutter, 1920 Losser – secundaire vermelding, primaire akte nog te lichten. [^8]
Over Janna Kooi noteren secundaire overzichten als overlijdensdatum 27-02-1970 te Enschede (primair bewijs via HCO nog te controleren). [^11][^12] Haar religieuze achtergrond wordt op de familie-site als gereformeerd vermeld. [^12]
6) Levensomstandigheden
De combinatie van Losser/Overdinkel als woonplek en Enschede als werkstad ziet men vaak in deze periode. Losser kende rond 1910–1925 een sterke instroom van noordelijke, overwegend protestantse arbeiders; in Overdinkel hielden katholieken en niet-katholieken elkaar numeriek ongeveer in evenwicht. [^6] Het beeld is dat van:
• Huisvesting: eenvoudige arbeiderswoningen, soms (aanvankelijk) noodwoningen/keten; latere verbetering door gemeentelijke en particuliere bouw.
• Financiën: afhankelijk van cycli in de textiel. De Eerste Wereldoorlog (Nederland neutraal) verstoorde aanvoer/afzet; na 1918 nam de werkgelegenheid weer sterk toe en groeide Enschede’s textiel tot tienduizenden arbeidsplaatsen. [^13] Daarna sloeg de crisis van de jaren ’30 in Twente hard toe: loonsverlagingen, werkloosheid, en een maandenlange textielstaking in 1931–1932. [^13][^14][^15] Zulke schokken tekenden het gezinsbudget en de bestaanszekerheid.
Specifieke kadastrale of notariële vermeldingen van het gezin Grutter in Losser/Enschede zijn in de hier geraadpleegde online indices niet direct aangetroffen; lokale kadastrale leggers en notariële protocollen (HCO/collectie Overijssel) kunnen bij vervolgonderzoek adressen, huur/koop of eventuele schulden zichtbaar maken.
7) Slot: overlijden, uitvaart en beeld door tijdgenoten
Douwe Grutter overlijdt in Enschede op 18-03-1937, 55 jaar oud, textielarbeider. [^5] In regionale kranten (Delpher) is op dit moment geen direct rouwbericht aangetroffen op naam; het is goed denkbaar dat een kort familiebericht in de Twentsche Courant Tubantia of een plaatselijk blad heeft gestaan (nader te zoeken op datum en varianten). Als men Douwe in zijn eigen tijd zou typeren – gegrond op de bronnen en context – dan past hij in het profiel van de Twentse textielarbeider uit de eerste generatie migranten: afkomstig uit de veenkoloniën/Overijssel-noord, opgeklommen via fabrieksarbeid, woonachtig in de randkernen (Overdinkel/Losser), en in de jaren dertig geraakt door conjunctuurval. [^6][^13–^15]
βΈ»
Bronnenlijst
Primair
[^1] Geboorteakte Douwe Grutter, Ambt Hardenberg (Dedemsvaart), 4-11-1881, Collectie Overijssel (HCO), BS Geboorten, archief 0123, inv.nr. 5849, akte 224. (open data via Open Archieven). Raadpleegdatum 22-08-2025.
[^2] Huwelijksakte Harm Grutter × Maria Kuipers, Ambt Hardenberg, 4-10-1877, HCO, BS Huwelijken. Raadpleegdatum 22-08-2025.
[^4] Huwelijksakte Douwe Grutter × Janna Kooi, Losser, 29-08-1911, HCO, BS Huwelijken, archief 0123, inv.nr. 8865, akte 37. Raadpleegdatum 22-08-2025.
[^5] Overlijdensakte Douwe Grutter, Enschede, 18-03-1937, HCO, Enschede overlijdens, archief 0123, inv.nr. 4241, akte 235; beroep: textielarbeider. Raadpleegdatum 22-08-2025.
[^7] Geboorteakte Harm Grutter (zoon van Douwe), Overdinkel (Losser), 19-02-1916, HCO, BS Geboorten Losser, archief 0123, inv.nr. 8829-D, akte 60. Raadpleegdatum 22-08-2025.
Context/regionaal (primair/gedegen secundair)
[^6] Historische Kring Losser, Oet Dorp & Marke Losser (diverse artikelen), over o.a. bevolkingsgroei 1892–1915, religieuze verhoudingen, forensenpatroon Losser/Overdinkel. Raadpleegdatum 22-08-2025.
[^13] Digibron (Reformatorisch Dagblad), “Einde van Twentse textielindustrie lijkt nabij” (achtergrond met concrete cijfers over WWI, interbellum en jaren ’30 effecten in Twente). Raadpleegdatum 22-08-2025.
[^14] Histoforum/Enschede, overzicht textielcrisis jaren ’30 (werkloosheid, stilstand getouwen). Raadpleegdatum 22-08-2025.
[^15] Heemkunde Borne, “De grote Twentse textielstaking 1931–1932” (artikel m. bronnen). Raadpleegdatum 22-08-2025.
Secundair (te verifiëren met primair)
[^3] GenealogieOnline (Stamboom Klavers e.a.) & Gerrit Speek – overzichten met kinderrij en varianten Grutter/Gritter/Gritten; nuttig voor zoekvarianten, betrouwbaarheid middelmatig zonder scanlink. Raadpleegdatum 22-08-2025.
[^8] GenealogieOnline: gezin Janna Kooi met kinderen Maria (1912), Geertje (1914), Harm (1916), Evert (1920) – secundair. Raadpleegdatum 22-08-2025.
[^9] Hugenholtz-familiesite: Echtpaar Kuijper–Grutter en trouwdatum 19-08-1937 te Enschede (sec.). Raadpleegdatum 22-08-2025.
[^10] Hugenholtz-familiesite (overzicht/kwartierstaat, sec.). Raadpleegdatum 22-08-2025.
[^11] GenealogieOnline: overlijdensdatum Janna Kooi 27-02-1970 Enschede (sec.). Raadpleegdatum 22-08-2025.
[^12] Hugenholtz-familiesite: religie gereformeerd bij Janna Kooi (sec.). Raadpleegdatum 22-08-2025.
Harm en Maria trouwden eerder in Ambt Hardenberg op 4-10-1877; in die huwelijksakte worden als (groot)ouders genoemd: Albert Grutter/Gritten en Aaltje Smit aan vaderszijde en Douwe Kuipers en Janna (Johanna) Schreuder aan moederszijde. [^2] Dit bevestigt zowel de familierelaties als de herkomst in het veen- en textielrandgebied van Avereest/Ambt Hardenberg, waar seizoenarbeid en fabriekswerk elkaar raakten.
Het gezin Grutter/Kuipers kreeg meerdere kinderen; onder hen Albert (1879), Douwe (1881), Berend (1884/1885), Johannes en Aaltje. De naam verschijnt in bronnen als Grutter én Gritter (en incidenteel Gritten in akten), een gebruikelijke variatie in Overijssel rond 1900. [^3]
2) Jeugd & opvoeding
Douwe groeide op in de late 19e-eeuwse gemeente Ambt Hardenberg, waar veenontginning en vroege industrie werk boden. Formele schoolvermeldingen ontbreken, maar in vergelijkbare arbeidersmilieus van Dedemsvaart was lagere school de norm, waarna jongeren snel bijdroegen aan het gezinsinkomen. De religieuze signatuur in de herkomststreek was overwegend hervormd/gereformeerd; dat sluit aan bij latere vermeldingen bij zijn echtgenote (zie §5). Douwe’s jeugdervaring zal, afgaand op het regionale patroon, een mix zijn geweest van agrarisch seizoenwerk en fabrieksdiscipline, met uitzicht op migratie richting de textielregio Twente.
3) Beroep & maatschappelijke positie
Uit primaire akten blijkt Douwe’s positie als fabrieksarbeider en later textielarbeider. Bij zijn huwelijk in 1911 wordt hij aangeduid als fabriekarbeider; in de overlijdensakte van 1937 als textielarbeider. [^4][^5] Dat past precies in het arbeidsprofiel van Twente in de vroege 20e eeuw: een snel gegroeide textielindustrie met grote werkgevers rond Enschede, met woonforensen uit Losser/Overdinkel en grensplaatsen. Demografisch explodeerde de gemeente Losser: van ca. 5.200 inwoners in 1892 naar ~12.500 in 1915, mede door instroom van (voornamelijk protestantse) arbeiders uit het noorden. [^6]
4) Woonplaatsen & migraties
De burgerlijke stand laat de volgende ankerpunten zien:
• Dedemsvaart (Ambt Hardenberg) – geboorte (4-11-1881). [^1]
• Losser – huwelijk (29-08-1911). [^4] Douwe is dan fabrieksarbeider; de keuze voor Losser wijst op werk in of nabij Enschede of over de grens (Gronau).
• Overdinkel (Losser) – geboorte van zoon Harm (19-02-1916); vader Douwe wederom als fabriekarbeider genoteerd. [^7] Overdinkel was in deze jaren een forensen-kern tussen Enschede en de Duitse fabrieken.
• Enschede – overlijden (18-03-1937). [^5] Dat hij in Enschede overlijdt en als textielarbeider staat vermeld, bevestigt de latere vestiging/werkkring in de stad.
Deze verplaatsingen passen in de bredere trend: arbeiders trokken naar Losser/Overdinkel en Enschede door aanzuiging van werk en woningen; veel gezinnen leefden (tijdelijk) ‘op keten’ of in eenvoudige arbeidershuizen, waarna betere huisvesting volgde. [^6]
5) Huwelijk(en) & kinderen
Op 29-08-1911 trouwt Douwe Grutter (29) in Losser met Janna Kooi (22), dochter van Evert Kooi (arbeider) en Geertje Nieuwenhuis. Beiden worden in de akte als fabriek(s)arbeider(ster) aangeduid. [^4]
Kinderen (met bronnenstatus):
• Maria (Marie) Grutter, 26-09-1912 Losser – secundaire vermelding, primaire akte nog te lichten. [^8]
• Geertje Grutter, 1914 Losser, later gehuwd met Abraham (Bram) Kuijper in Enschede, 19-08-1937 (secundair bevestigd; primair nog te zoeken in HCO/Enschede). [^9][^10]
• Harm Grutter, 19-02-1916 Overdinkel (Losser) – primaire geboorteakte; vader fabrieksarbeider. [^7]
• Evert Grutter, 1920 Losser – secundaire vermelding, primaire akte nog te lichten. [^8]
Over Janna Kooi noteren secundaire overzichten als overlijdensdatum 27-02-1970 te Enschede (primair bewijs via HCO nog te controleren). [^11][^12] Haar religieuze achtergrond wordt op de familie-site als gereformeerd vermeld. [^12]
6) Levensomstandigheden
De combinatie van Losser/Overdinkel als woonplek en Enschede als werkstad ziet men vaak in deze periode. Losser kende rond 1910–1925 een sterke instroom van noordelijke, overwegend protestantse arbeiders; in Overdinkel hielden katholieken en niet-katholieken elkaar numeriek ongeveer in evenwicht. [^6] Het beeld is dat van:
• Huisvesting: eenvoudige arbeiderswoningen, soms (aanvankelijk) noodwoningen/keten; latere verbetering door gemeentelijke en particuliere bouw.
• Financiën: afhankelijk van cycli in de textiel. De Eerste Wereldoorlog (Nederland neutraal) verstoorde aanvoer/afzet; na 1918 nam de werkgelegenheid weer sterk toe en groeide Enschede’s textiel tot tienduizenden arbeidsplaatsen. [^13] Daarna sloeg de crisis van de jaren ’30 in Twente hard toe: loonsverlagingen, werkloosheid, en een maandenlange textielstaking in 1931–1932. [^13][^14][^15] Zulke schokken tekenden het gezinsbudget en de bestaanszekerheid.
Specifieke kadastrale of notariële vermeldingen van het gezin Grutter in Losser/Enschede zijn in de hier geraadpleegde online indices niet direct aangetroffen; lokale kadastrale leggers en notariële protocollen (HCO/collectie Overijssel) kunnen bij vervolgonderzoek adressen, huur/koop of eventuele schulden zichtbaar maken.
7) Slot: overlijden, uitvaart en beeld door tijdgenoten
Douwe Grutter overlijdt in Enschede op 18-03-1937, 55 jaar oud, textielarbeider. [^5] In regionale kranten (Delpher) is op dit moment geen direct rouwbericht aangetroffen op naam; het is goed denkbaar dat een kort familiebericht in de Twentsche Courant Tubantia of een plaatselijk blad heeft gestaan (nader te zoeken op datum en varianten). Als men Douwe in zijn eigen tijd zou typeren – gegrond op de bronnen en context – dan past hij in het profiel van de Twentse textielarbeider uit de eerste generatie migranten: afkomstig uit de veenkoloniën/Overijssel-noord, opgeklommen via fabrieksarbeid, woonachtig in de randkernen (Overdinkel/Losser), en in de jaren dertig geraakt door conjunctuurval. [^6][^13–^15]
βΈ»
Bronnenlijst
Primair
[^1] Geboorteakte Douwe Grutter, Ambt Hardenberg (Dedemsvaart), 4-11-1881, Collectie Overijssel (HCO), BS Geboorten, archief 0123, inv.nr. 5849, akte 224. (open data via Open Archieven). Raadpleegdatum 22-08-2025.
[^2] Huwelijksakte Harm Grutter × Maria Kuipers, Ambt Hardenberg, 4-10-1877, HCO, BS Huwelijken. Raadpleegdatum 22-08-2025.
[^4] Huwelijksakte Douwe Grutter × Janna Kooi, Losser, 29-08-1911, HCO, BS Huwelijken, archief 0123, inv.nr. 8865, akte 37. Raadpleegdatum 22-08-2025.
[^5] Overlijdensakte Douwe Grutter, Enschede, 18-03-1937, HCO, Enschede overlijdens, archief 0123, inv.nr. 4241, akte 235; beroep: textielarbeider. Raadpleegdatum 22-08-2025.
[^7] Geboorteakte Harm Grutter (zoon van Douwe), Overdinkel (Losser), 19-02-1916, HCO, BS Geboorten Losser, archief 0123, inv.nr. 8829-D, akte 60. Raadpleegdatum 22-08-2025.
Context/regionaal (primair/gedegen secundair)
[^6] Historische Kring Losser, Oet Dorp & Marke Losser (diverse artikelen), over o.a. bevolkingsgroei 1892–1915, religieuze verhoudingen, forensenpatroon Losser/Overdinkel. Raadpleegdatum 22-08-2025.
[^13] Digibron (Reformatorisch Dagblad), “Einde van Twentse textielindustrie lijkt nabij” (achtergrond met concrete cijfers over WWI, interbellum en jaren ’30 effecten in Twente). Raadpleegdatum 22-08-2025.
[^14] Histoforum/Enschede, overzicht textielcrisis jaren ’30 (werkloosheid, stilstand getouwen). Raadpleegdatum 22-08-2025.
[^15] Heemkunde Borne, “De grote Twentse textielstaking 1931–1932” (artikel m. bronnen). Raadpleegdatum 22-08-2025.
Secundair (te verifiëren met primair)
[^3] GenealogieOnline (Stamboom Klavers e.a.) & Gerrit Speek – overzichten met kinderrij en varianten Grutter/Gritter/Gritten; nuttig voor zoekvarianten, betrouwbaarheid middelmatig zonder scanlink. Raadpleegdatum 22-08-2025.
[^8] GenealogieOnline: gezin Janna Kooi met kinderen Maria (1912), Geertje (1914), Harm (1916), Evert (1920) – secundair. Raadpleegdatum 22-08-2025.
[^9] Hugenholtz-familiesite: Echtpaar Kuijper–Grutter en trouwdatum 19-08-1937 te Enschede (sec.). Raadpleegdatum 22-08-2025.
[^10] Hugenholtz-familiesite (overzicht/kwartierstaat, sec.). Raadpleegdatum 22-08-2025.
[^11] GenealogieOnline: overlijdensdatum Janna Kooi 27-02-1970 Enschede (sec.). Raadpleegdatum 22-08-2025.
[^12] Hugenholtz-familiesite: religie gereformeerd bij Janna Kooi (sec.). Raadpleegdatum 22-08-2025.